De gezonde stad: wat kan de openbare ruimte bijdragen?
De gemeente Groningen werd in 2020 door ingenieursbureau Arcadis uitgeroepen tot de gezondste stad van Nederland, met aandacht voor de buitenruimte als een van de hoofdpunten. De gemeente Utrecht weegt bij de inrichting van de openbare ruimte nadrukkelijk de gezondheidsaspecten mee. Een nieuwe trend of roependen in de woestijn?
Binnen de openbare ruimte is geen onderwerp zo divers als gezondheid. Naast fysieke componenten zoals milieu en mobiliteit en buitenruimte raken ook sociale onderwerpen als cohesie en eenzaamheid aan gezondheid en welzijn van bewoners. Maar wat is nu precies gezondheid? Gezondheid wordt doorgaans gedefinieerd als ‘het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven.’ Hoe mooi zou het zijn als onze leefomgeving daar een steentje aan bij kan dragen?
In veel Nederlandse gemeenten staat dit thema al hoog op de agenda. Door in te zetten op onderwerpen als beweging, groen, recreatie, veiligheid en ontmoeting wordt zowel preventief als curatief gewerkt aan een gezondere stad. Maar ook het aanbieden van voorzieningen, de inzet op andere mobiliteit en het voorkomen van geluidsoverlast dragen hieraan bij. Met een omgeving die steeds drukker wordt en bovendien intensiever gebruikt wordt, kan het belang in de toekomst alleen nog maar toenemen. In haar studie Healthy Living aan de HAS Venlo onderzocht Jip Broos op kwalitatieve wijze hoe gezondheid in de openbare ruimte bij vier gemeenten geïntegreerd wordt in het beleid, namelijk Utrecht, Zaanstad, Zwijndrecht en Groningen. Broos liep ook stage bij Stadswerk met dit onderwerp als focus.
Uitdagingen en kansen
Om gezondheid betekenisvol te integreren in onze openbare ruimte is communicatie en afstemming tussen verschillende afdelingen ontzettend belangrijk. Dat is ook gebleken uit het verdiepend onderzoek. In de gemeente Utrecht wordt bijvoorbeeld bij alle ontwikkelingen in de leefomgeving ook het aspect gezondheid meegenomen. Dat is nog niet bij alle gemeenten het geval. Bovendien zijn de kansen hiertoe niet overal even groot, vanwege het beschikbare budget wat vaak samenhangt met de grootte van de gemeente. Maar ook het politieke klimaat is hierop van invloed. Als we kijken naar het thema gezondheid, dan is het beschikbare budget vaak versnipperd – denk aan afzonderlijke onderwerpen als maatschappelijke zorg, groenaanleg en onderhoud.
Professional in de openbare ruimte? Dan lees je Stadswerk Magazine!
Bewoners spelen een grote rol om gezondheid in de leefomgeving verder te bevorderen. Door kansen te bieden voor burgerparticipatie en daarnaast duidelijk te communiceren en te informeren, groeit de betrokkenheid, en daarmee het draagvlak voor ruimtelijke ontwikkelingen. Landelijke campagnes kunnen hier een grote rol in spelen, denk aan het ‘ommetje’ van de Hersenstichting of ‘Een tegen eenzaamheid’. Maar juist ook bottom-up initiatieven vanuit de wijk, waarbij ruimte wordt gegeven om vergroening en ontmoeting mogelijk te maken, zijn van onschatbare waarde. Daarnaast zijn data, vergaard door bijvoorbeeld enquêtes onder bewoners, of onderzoek in de wijk, een goede graadmeter voor draagvlak.
Een laatste uitdaging én kans, is de prominente aanwezigheid van grote uitdagingen waar ook gemeenten voor staan. Denk daarbij aan de energietransitie, vervangingsopgaven en klimaatadaptatie. Dergelijke omvangrijke onderwerpen kunnen ervoor zorgen dat het gezondheidsaspect naar de achtergrond verdwijnt. De kunst zit echter juist in het combineren van uitdagingen in onze leefomgeving in een tijd waarin de druk daarop toeneemt. Een gezondere levensstijl kan zowel bewust als onbewust bevorderd worden. Met de inrichting van de openbare ruimte kan gestuurd worden op gezond gedrag. Daarbij moet veiligheid altijd voorop staan, en gemak vooral niet vergeten worden. Er moet altijd vanuit het oogpunt van de gebruiker gedacht worden om te zorgen dat het project tot zijn recht komt.
Aan de slag richting 2022!
Door op een slimme manier gebruik te maken van wat er reeds aanwezig is of zal zijn in de openbare ruimte, zijn de kosten niet eens zoveel hoger. Draagvlak is de basis van gedragen beleid en daarom is het belangrijk om ook het thema gezondheid bewust mee te nemen richting de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. In een handreiking die onze vereniging aan alle Nederlandse gemeenten heeft aangeboden, beschikbaar op www.stadswerk.nl, vindt u meer informatie en inspirerende voorbeelden.
Elke regio en elke gemeente heeft met andere uitdagingen te maken, ook als het gaat om een gezonde leefomgeving. Externe factoren zijn niet altijd te beïnvloeden, daarom is het des te belangrijker om na te gaan waar men wel invloed op uit kan oefenen. Denk daarbij aan interne afstemming tussen afdelingen en programma’s, het actief betrekken en informeren van bewoners, het aansturen op gezond gedrag en de combinatie met andere grote uitdagingen en transities. En wees niet bang om daarbij te putten uit de kennis van anderen die u voor zijn gegaan. Zo maken we gezamenlijk een gezonder Nederland mogelijk, met een heilzame leefomgeving.
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 8, 2021). Tekst: Marcelle Verhoeven, Koninklijke Vereniging Stadswerk Nederland
