Kunst doet iets met de mens. Dat gegeven kun je benutten om openbare ruimte aangenamer te maken of meer karakter te geven. En misschien is er nog wel meer mogelijk. We vroegen drie kunstenaars(collectieven) hoe zij daar tegenaan kijken.
Wat is in jouw/jullie woorden de rol en betekenis van kunst in de openbare ruimte?
Juul Rameau: Voor mij is de fysieke leefomgeving het openbare theater waarin iedereen zijn of haar rol speelt. Kunst vind ik daarin belangrijk; om te verwonderen, te verrassen, de passant of toeschouwer mee te nemen naar ‘iets’ anders in hun dagelijkse belevingswereld. De vorm kan heel divers zijn: landmarks, monumenten, plekken om te herdenken of te herinneren, stilteplekken, speelplekken, installaties voor educatie, iconen, kortom: herkenningspunten. Veelal vertellen ze verhalen, soms gekoppeld aan de plek, soms aan de geschiedenis. Met mijn kunstwerken wil ik mensen in verbinding brengen met de natuur.
Anna Blom: Kunst in de openbare ruimte is beschikbaar voor iedereen. Voor veel mensen behoort kunst niet tot het dagelijks leven en vaak moet er eerst een drempel genomen worden om met kunst in aanraking te komen. Kunst in de openbare ruimte echter confronteert mensen direct met kunst en integreert ze hierdoor in de samenleving. Waardoor men ook de gelegenheid krijgt om kunst te leren appreciëren en men gaandeweg de toegevoegde waarde van kunst ondervindt. Een verrijking van het leven.
ARTvertisements: Kunst in de openbare ruimte is van enorm belang omdat het sfeerbepalend is en onbewuste boodschappen mee kan geven aan de bezoeker. Beleving is het sleutelwoord en vaak onderschatten mensen de kracht van kunst. De kleuren, de voorstelling, het formaat: alles draagt bij aan de directe beleving van de bezoeker. De rol die kunst speelt is zingevend en prikkelend, het voegt kleur en identiteit toe aan een plek en zorgt vaak voor herkenning.
Wanneer is kunst in de openbare ruimte ‘goed’ en wanneer niet?
Juul Rameau: Bij kunst in openbare ruimte koesteren alle mensen uiteenlopende verwachtingen en uitkomsten. Een ‘goed’ kunstwerk creëert een specifieke situatie die uitdaagt en uitnodigt tot nadenken, dialogen en discussies. Het zet aan tot het delen van verschillende ideeën, inzichten, opvattingen en meningen en een verrijking van eigen kennis. Dit is een van de interessantste aspecten van het theater de openbare ruimte. Ik hoorde iemand eens zeggen ‘en bij die verroeste takkenbos moet je naar rechts’. Dat was bij een kunstwerk van mij. Het verwees niet alleen naar de natuur maar werd ook gebruikt als landmark. Iedereen in het dorp begreep waar het over ging.
Anna Blom: Persoonlijk vind ik de toegevoegde waarde van kunst in de openbare ruimte belangrijker dan mijn persoonlijke mening of een werk goed is of niet. Juist de diversiteit aan kunst in de openbare ruimte spreekt mij aan. Ik kan een graffititag, out of the blue, fantastisch vinden en een bronzen buste bij de kerk gezapig. Maar het zijn beide uitingen van onze samenleving en hoe groter de diversiteit hoe liever het mij is. Juist daardoor ontstaat een confrontatie en spiegelt het kunstwerk de toeschouwer.
Professional in de openbare ruimte? Dan lees je Stadswerk Magazine!
ARTvertisements: Wij denken dat kunst en openbare ruimte samen moeten smelten, of juist een enorm contrast mogen vormen. ‘Beauty lies in the eye of the beholder’, maar een mismatch is ook zo gemaakt. Het kunstwerk mag contrasteren of passen bij de omgeving, de natuur, de kleuren van het interieur, de sfeer, het gekozen meubilair, en de beoogde uitstraling. Wij denken dat het goed is als de boodschap duidelijk is voor een breed en dus inclusief publiek.
Wat is specifiek aan jouw/jullie kunstwerken in de openbare ruimte en hoe ben je/zijn jullie hiertoe gekomen?
Juul Rameau: De mensheid is in de loop van de tijd steeds verder verwijderd geraakt van zijn leefomgeving – de natuur. Met gevolgen voor de aarde, haar en onze (mentale) gezondheid. In mijn werk wil ik het besef aanwakkeren dat een duurzame relatie tussen mens en natuur bijdraagt aan onze gezondheid, ons welzijn en ons geluk; dit wordt biophilia genoemd. Mijn werken zijn geen kopie van de natuur. In de schoonheid van vormen in de natuur ontdek ik details die ik vervolgens uitvergroot in mijn werk. Ze zijn meestal gemaakt van robuust cortenstaal; dit zorgt voor een passende tactiliteit en uitstraling in hun omgeving. Ieder object is specifiek op de locatie ontworpen.
Anna Blom: Na mijn eerste kunst-opwindmolensproject in 2012 (Almere) ben ik mij gaandeweg gaan toeleggen op tijdelijke kunst voor de openbare ruimte. Zo heb ik het Kunst Korset ontwikkeld, dat speciaal geschikt is voor ronde, conische en ovalen bouwwerken. Het Kunst Korset is maatwerk en wordt rond het betreffende object vastgemaakt zonder de ondergrond aan te tasten of te beschadigen. Gemaakt van wind- en lichtdoorlatend materiaal dat voor langere tijd bestendigd is. Het kan meerdere keren gebruikt worden, zoals het een korset betaamt, en uiteindelijk goed worden gerecycled. De Kunst Korsetten zijn altijd kleurrijk en speels en doordat ze tijdelijk van aard zijn is het verrassingseffect in de openbare ruimte optimaal.
ARTvertisements: Wij zijn meer van de toegepaste kunst. Wij luisteren sowieso heel goed naar de vraag, werken eigenlijk altijd in opdracht. Vaak zijn onze kunstuitingen een combinatie van (lokale of familie-) geschiedenis, visuele informatie over bijvoorbeeld de omgeving of de openbare ruimte in kwestie, of andere belangen rondom visuele profilering. Eigenlijk zijn wij een soort visuele verhalenvertellers. ‘More is more’: bij ons hoef je niet te kiezen maar is alles mogelijk.
Welk werk van jou/jullie wil je hier graag afbeelden en waarom, wat laat het zien?
Juul Rameau: Het werk ‘Groen Goud’ in de gemeente Best werd geplaatst op een unheimisch donker en leeg grasveld naast het station. Een plek die door mensen werd gemeden. Groen Goud vertelt het verhaal van productieve natuur. Hoe de omgeving rondom Best ‘rijk’ werd door het gebruik van het zogeheten voorpootrecht1 door middel van het plaatsen van populieren. Dit legde de basis voor een bloeiende klompen- en luciferindustrie. Het kunstwerk vormt een geheel met de verlichting en de populierenhouten bankjes. Het heeft ervoor gezorgd dat mensen het nu fijn vinden om hier te verblijven als ze zitten te wachten op de trein of bezoek. En daar ben ik trots op.
Anna Blom: Het werk dat hier staat afgebeeld is Down the Rabbit Hole, een conisch Kunst Korset van 9 meter hoog en 23 meter breed, speciaal gemaakt voor molen de Graanhalm in Burgh-Haamstede. In de zomer van 2019 was deze molen voor het eerst met het Kunst Korset te zien. Het korset heeft gedurende de coronajaren in de kast gelegen en is dit jaar ter ere van de opening van het culturele seizoen weer rond de molen bevestigd.
ARTvertisements: Altijd lastig kiezen, we hebben onder andere tunnels bekleed waarin organisaties of musea op de route konden kiezen hoe ze zich visueel wilden profileren. Maar recent bijvoorbeeld ook voor diverse scholen mooie werken gerealiseerd. Onder andere een – al zeggen we het zelf – prachtig kunstwerk over duurzaamheid. Het werk, dat in het trappenhuis is aangebracht, moet leerlingen inspireren om hun leven innovatief in te richten. Een ander kunstwerk was ten behoeve van het Leonardo College, het gaat uiteraard over Leonardo da Vinci. Hij was architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver en schilder uit de Florentijnse Republiek, tijdens de Italiaanse renaissance. Hij wordt gezien als het schoolvoorbeeld van het renaissance-ideaal van de homo universalis en als genie.
Even voorstellen:
Juul Rameau
Mensen verbinden met de natuur door de fysieke leefomgeving te verrijken met objecten en installaties die ons ermee verbinden, dat is de rode draad in het werk van Juul Rameau. Ze ervaart de natuur als iets dat zacht oogt, maar taai en duurzaam is. Vanuit die beleving ontstaan autonome kunstwerken, niet zelden van geroest metaal.
Anna Blom
‘Monumentale, fantasievolle en kleurrijke werken vol symboliek en verhalend van karakter’, dat is hoe Anna Blom haar eigen werk omschrijft. Het schilderij ‘Acrobatenfamilie met aap’ van Picasso, waar zij als klein meisje gefascineerd naar keek, vormde de aanzet tot het scheppen van een wereld in beeld, onder andere als tijdelijke kunst voor de openbare ruimte.
ARTvertisements (Barbara van Druten en Niki Koutouras)
Niki Koutouras en Barbara van Druten willen kunst en identiteit samenbrengen. Daartoe zijn ze hun creatieve bureau ARTvertisements (art en advertisements) begonnen. Collages, digitaal vervaardigd, vormen daarbij een belangrijk uitdrukkingsmiddel. Het leent zich ook goed om op een speelse manier informatie te bieden over de geschiedenis van een plek. Bovendien kunnen er online faciliteiten aan gekoppeld worden door middel van QR-codes.
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 10, 2022). Tekst: Michiel G.J. Smit, Redactie Stadswerk Magazine
Foto bovenaan: Dominicus Johannes Bergsma, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
