Van landbouwgrond naar nieuwe natuur
Hervormingen in de landbouw lijken onontkoombaar. Maar hoe zet je landbouwgrond om in nieuwe natuur en maak je er gebieden met een hoge natuurwaarde van? Precies daarmee is ARK Natuurontwikkeling bezig in Het Groene Woud in Noord-Brabant.
Tussen Tilburg, Eindhoven en ‘s-Hertogenbosch ligt Nationaal Landschap Het Groene Woud. Het bestaat uit heiden, moerassen, vennen en bovenal bijzondere natte bossen op leemgrond. ARK Natuurontwikkeling werkt in dit gebied aan het realiseren van het Natuurnetwerk Brabant. In dit netwerk van natuurgebieden ontbreken namelijk nog veel natuurverbindingen. Die ontbrekende puzzelstukken probeert ARK te leggen.
Verbinden van natuurgebieden
Het verbinden van natuurgebieden is in Nederland essentieel voor gezonde populaties planten en dieren. Soms is dit alleen mogelijk door landbouwgrond om te zetten naar natuur. ARK werkt daarom nauw samen met grondeigenaren, overheden, agrariërs en landschapsorganisaties. Medewerkers van ARK zoeken actief contact met eigenaars van deze cruciale percelen. Ze zijn vaak nog in agrarisch gebruik. Met boeren die willen stoppen met hun bedrijfsvoering gaat ARK het gesprek aan over de mogelijkheid tot aankoop. We inventariseren de wensen van eigenaren en bieden een goede prijs. De aankopen worden gefinancierd vanuit het Groen Ontwikkelfonds Brabant dat door de provincie Noord-Brabant speciaal is opgezet voor het realiseren van nieuwe natuur.
Professional in de openbare ruimte? Dan lees je Stadswerk Magazine!
Ook met boeren die juist verder willen met hun bedrijf gaan we in gesprek. Want voor die boeren heeft ARK aantrekkelijke ruilgronden in de aanbieding. Zo kan een agrariër een perceel dat in het natuurnetwerk ligt – en vaak minder ideaal voor landbouw – ruilen voor kwalitatief betere landbouwgrond. Die grond ligt vaak ook nog dichter bij het bedrijf. Het mes snijdt dus aan twee kanten. Niet alleen het natuurnetwerk, maar ook de agrarische structuur wordt op die manier versterkt. Dat zorgt voor draagvlak.
Dan is echter pas de eerste stap van verwerving gezet. Vervolgens begint het proces van omvorming van landbouwgrond naar natuur. In Savendonk – een van de deelgebieden in Het Groene Woud – is dat proces in volle gang. Hier heeft ARK vijftig hectare agrarische grond van verschillende eigenaars kunnen verwerven. Savendonk is omgeven door de natte leembossen van natuurgebied De Geelders en is een belangrijke ecologische verbinding met het Dommeldal.
Robuuste natuur
Om het bijzondere en soortenrijke leembos te vergroten en versterken ontwikkelt ARK robuuste natuur. Hier kan de natuur zich op eigen kracht ontwikkelen, gestuurd door natuurlijke processen. Denk daarbij aan het laten liggen van dode bomen en dode dieren en het inzetten van grote grazers die het gebied op een natuurlijke manier open houden. Daardoor ontstaan omstandigheden die vaak garant staan voor een grote rijkdom aan planten en dieren. Dit maakt bovendien de natuurgebieden ook veerkrachtig en toekomstbestendig, want er is veel minder beheer nodig.
Uiteindelijk moet de natuur het zelf doen, maar bij nieuwe natuur maken we wel vaak een kickstart, in het geval van Savendonk met de aanplant van duizenden nieuwe bomen en struiken. Het gaat dan om inheemse soorten zoals haagbeuk, schietwilg, winterlinde, fladderiep en zwarte populier. De lagere beplanting bestaat onder meer uit hazelaar, zoete kers, lijsterbes en rode kornoelje. De snel verteerbare bladeren daarvan dragen bij aan een gezonde bodem. De jonge aanplant zorgt voor uitstekende leefomstandigheden voor onder meer de boomkikker, de grauwe klauwier, de otter en de zwarte ooievaar. Ook zeldzame vlinders zoals het bont dikkopje en de kleine ijsvogelvlinder zullen hier goed kunnen aarden.
Open grazige plekken
De nieuwe aanplant leidt niet tot een dichtbegroeid, donker bos maar er komen juist talrijke open grazige plekken in het nieuwe bos. Die open plekken zijn namelijk hotspots voor flora en fauna. ARK wil daarom graag dat ze open blijven. Daarvoor zetten we grote grazers als Schotse hooglanders in en laten we natuurlijke processen hun gang gaan zoals bomen die omvallen door wind of ouderdom. Zo ontstaan nieuwe open plekken en een soortenrijk bos vol afwisseling.
Elk gebied waar natuurontwikkeling plaatsvindt heeft specifieke eisen. In Savendonk is de waterhuishouding de belangrijkste sleutel voor herstel van de leembossen. Het gebied was door ontwatering voor de landbouw verdroogd maar voor de ontwikkeling tot rijk leembos is juist nattigheid nodig. Samen met Waterschap De Dommel neemt ARK daarom maatregelen die ervoor zorgen dat het gebied water beter vasthoudt, zoals het dempen van sloten. Het bos verdroogt daardoor niet meer en de grond verzuurt minder. Om dit alles te kunnen realiseren is er uitgebreid hydrologisch onderzoek gedaan. Ook om te garanderen dat de nieuwe waterhuishouding geen overlast bezorgt voor omwonenden.
Savendonk nu en in de toekomst
Wie door Savendonk loopt, ziet nu al de contouren van het nieuwe natuurgebied. Strakke grenzen van landbouwpercelen zijn veranderd in golvende bosranden met jonge aanplant. Afgebroken bomen worden niet meer opgeruimd, maar blijven liggen. Maispercelen zijn veranderd in ruig natuurland vol kruiden en bloemen. Het zit er vol vlinders en vogels. De laatste fase van Zoek, Vind, Ruil, Werk, Herontwikkel en Bewonder is aangebroken. ARK blijft nog enkele jaren eigenaar en beheerder van de aangekochte en ingerichte gronden in Savendonk. Daarna wordt het gebied overgedragen aan de verschillende natuurorganisaties die in het gebied actief zijn en de ARK-ideeën blijvend in praktijk zullen brengen. ARK trekt vervolgens weer verder, op zoek naar kansen voor nieuwe natuur.
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 10, 2021). Tekst: ARK Natuurontwikkeling
Foto bovenaan: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
