Leren innoveren met circulair beheer
In project- en gebiedsontwikkeling wordt circulair beheer als kreet steeds meer meegenomen. Maar wat verstaan we dan precies onder circulariteit? En hoe staan we er dan nu in Nederland voor? Gemeenten Ede, Arnhem en Zwolle vertellen hoe ver zij zijn met circulariteit in beheer en delen hun mooiste lessen.
Aanleiding voor de drie gemeenten om circulariteit op te pakken binnen hun organisatie, is de leergang ‘De Toekomst van Beheer’, waar zij sinds september 2018 aan deelnemen. Deze komt voort uit een initiatief van de gemeenten Nijmegen en Zoetermeer en PLANTERRA. De leergang bestaat uit inhoudelijke masterclasses, een innovatietraject gebaseerd op design thinking en diverse modules op het vlak van persoonlijke ontwikkeling. Binnen de leergang wordt als rode draad gewerkt aan een opdracht die binnen de eigen gemeente tot een zekere impact moet leiden.
Voor Ede, Arnhem en Zwolle staat circulariteit in het beheer van de buitenruimte als onderwerp centraal. Om het onderwerp enigszins in te kaderen, is ervoor gekozen om circulariteit hier vooral te definiëren als het bevorderen van het hergebruik van materialen en het beperken van het gebruik van nieuwe grondstoffen. Uiteraard zijn er in het beheer van de openbare ruimte ook diverse andere vormen van circulariteit mogelijk, zoals bijvoorbeeld het gebruik van meer lokale producten, het verlengen van de levensduur van producten en het verminderen van de uitstoot van schadelijke stoffen, maar daar is in het kader van de leergang niet op gefocust.
De leergang is eind 2019 afgerond. Wat heeft de leergang gebracht en is de impact van de opdracht al merkbaar binnen de eigen organisaties?
Ede
Binnen de gemeente Ede is het hergebruik van materialen nog niet gangbaar. In standaard processen en bestekken wordt nu nog uitgegaan van nieuwe materialen als beton en asfalt. Onder het motto ‘gewoon doen’, hebben Renate Degen en Jochem van Gooswilligen onderzocht of het mogelijk is om toch een project uitgevoerd te krijgen waarbij het toepassen van hergebruikt materiaal een belangrijke voorwaarde is. Door gesprekken aan te gaan met hele diverse collega’s kwamen zij erachter dat er al wel plannen zijn voor dergelijke projecten. Deze projecten bleven echter steeds op de plank liggen vanwege praktische hobbels, onder andere de angst voor budgetoverschrijding en twijfels over de kwaliteit van het circulaire product.
Afgelopen maanden is het toch gelukt een project (een wegreconstructie) van de grond te krijgen waarin de toepassing van hergebruikt materiaal wordt voorgeschreven. Het belangrijkste aspect om dit project vlot te trekken was het verbinden en enthousiasmeren van de diverse spelers, zoals de wegbeheerder, beleidsmedewerkers, contract voorbereiders, inkopers en managers. En als je een aantal mensen hebt gemobiliseerd die hart voor circulariteit hebben, dan blijkt het in de praktijk gelukkig helemaal niet zo moeilijk om een circulair bestek te maken dat afwijkt van het standaard moederbestek.
Arnhem
In Arnhem is een eerste aanzet gedaan tot circulair beheer. Begin 2019 was er nog geen strategische visie op circulaire economie binnen de gemeente Arnhem. Het vermoeden van Robin Driessen en Bastiaan Seijnaeve was dat er wel veel ideeën zijn, maar dat er geen structuur of strategie in zit.
Hun vermoeden werd bevestigd. Bij de afdeling Openbare Ruimte waren al veel circulaire initiatieven, vooral bij herinrichtingsprojecten, zoals een plastic brug in Malburgen en de reconstructie van de Apeldoornseweg. De afdeling Beleid blijkt te werken aan een visie op circulaire economie. Zij hebben behoefte aan praktische voorbeelden, maar de collega’s van Openbare Ruimte waren niet aangehaakt. Door het samenbrengen van de collega’s om kennis en ervaring uit te wisselen wordt er nu gewerkt aan een meer integrale visie op circulariteit.
Een les is dat door elkaar te informeren over wat er gebeurt op het gebied van circulariteit, het niet langer bij ideeën of eenmalige acties blijft, maar dat er structureel iets kan veranderen. Door beheerders te verbinden met beleid kunnen ideeën daadwerkelijk uitgevoerd worden in de buitenruimte.
Zwolle
In Zwolle zijn inmiddels meerdere voorbeelden van circulair werken (in de openbare ruimte). Zo is als test een stuk fietspad van gemoduleerde rijplaten van gerecycled plastic toegepast. Deze modules bieden ruimte voor zowel waterberging als voor kabels en leidingen.
Vanuit de leergang hebben Anne Vrouwe en Erik Bakker zichzelf de opdracht gegeven een ‘olievlek’ ten aanzien van circulariteit te bewerkstelligen. Het vooruitstrevend handelen dat reeds plaatvindt, willen ze daarbij delen en inspiratie laten zijn voor andere opgaven in de buitenruimte. Een belangrijk onderdeel is ook bewustzijn: onbewust wordt de buitenruimte soms juist niet (geen werk-met- werk-maken) en soms juist wel (bijvoorbeeld ‘refuse’ als circulair principe) circulair ingericht. Net als bij elk onderwerp zijn er mensen en sectoren die meer vooroplopen. De les is dat door deze collega’s met elkaar te verbinden er veel energie ontstaat om nog meer activiteiten circulair te maken. Zo is er onlangs een koplopersgroep circulariteit in het leven geroepen.
De ambitie van Zwolle is (nog) niet om nationaal koploper te zijn als het gaat om circulariteit zoals dat wel het geval is bij klimaatadaptatie. Dit helpt in het bepalen van de koers, want je kan nou eenmaal niet alles even goed doen. Toch heeft het coalitieprogramma ambities op het vlak van circulariteit, wat voldoende ruimte geeft om pilots te starten en kleine budgetten vrij te maken. Bovendien zal het onderwerp de komende jaren alleen maar meer aandacht krijgen en steeds vaker uitgangspunt worden binnen de projecten. De gemeenteraad heeft onlangs actief gevraagd naar een plan van aanpak dan wel een keuzemenu aan circulaire maatregelen. Door middel van een ‘conversation piece’ zijn veel voorbeelden en ideeën opgehaald ter voeding van het plan van aanpak.
Vanuit de leergang proberen ze dan ook vooral te werken aan bewustwording onder de collega-beheerders en andere adviseurs. En juist bewustwording is hard nodig voor de beheerder; zo hebben beheerders onder andere belang om aan het einde van de levenscyclus van een object de (rest)waarde te weten. Hoe dan ook, als beheerders van de toekomst zullen Anne en Erik het thema blijven aanjagen. Net zolang totdat circulariteit in beheer van Zwolle tot het nieuwe normaal behoort.
Verbinding is het toverwoord
De drie gemeenten hebben elk op hun eigen manier circulariteit in het beheer van de openbare ruimte binnen hun organisatie een stapje verder geholpen. Het begint met de constatering dat vrijwel iedereen positief tegenover circulariteit staat. Binnen de gemeenten bleek al veel te gebeuren op het gebied van circulariteit, alleen zijn dit vaak ‘alleenstaande initiatieven’, die ook niet breed gedeeld werden. Het delen van je ideeën en het leggen van verbindingen tussen de juiste mensen binnen je organisatie, met name de verbinding tussen beleid en uitvoering, kan zorgen voor een vliegwieleffect. Want uiteindelijk zijn het de beheerders die al die herbruikbare materialen onder hun hoede krijgen.
De les die de deelnemers vanuit de leergang mee willen geven is: Beheerders, kruip uit je schulp! Laat zien dat je werkt aan al die mooie circulaire initiatieven, dat is niet vanzelfsprekend, daar mag je trots op zijn! Iedere innovatie is het waard om te delen met je collega’s
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 3, 2020). TEKST: .Erik Bakker, gemeente Zwolle; Jochem van Gooswilligen, gemeente Ede; Renate Degen, gemeente Ede; Robin Driessen, gemeente Arnhem; Bastiaan Seijnaeve, gemeente Arnhem; Anne Vrouwe, gemeente Zwolle.