Natuurgrillen stellen Vianen voor pittige uitdaging

Achter de naam Vianen gaat een historisch bolwerk schuil dat zich opmaakt voor een duurzame en klimaatbestendige toekomst.

Een gesprek met de verantwoordelijk wethouder Frank Meurs en gebiedsontwikkelingsexpert Antoinette van Heijningen over de Blue Deals, ‘Huisje Boompje Beter’ app, New York en rioolstelsels.

Wie tegenwoordig met een eeuwenoude kaart door het centrum van Vianen loopt, zal niet verdwalen. Aan het Middeleeuwse stratenpatroon is nauwelijks iets veranderd. De stadsmuren, verdedigingswerken en kastelen die nog intact zijn gebleven, verwijzen naar de rijke historie van dit pittoreske vestingstadje aan de Lek. Die blik op het verleden vormt een ideale toeristische trekpleister, maar voor het waarborgen van een veilige toekomst gelden andere wetten. Ook Vianen ontkomt niet aan het duurzaam en klimaatbestendig inrichten van de stad. De uitdaging is daarbij nét even wat groter dan bij veel andere steden. Voor maatregelen is er beperkte fysiek ruimte en de historische diamantjes moeten ongeroerd blijven.

Brainstormen

“Als het gaat om duurzaamheid lopen we in Vianen voorop”, begint Frank Meurs stellig. De wethouder met onder meer milieu, duurzaamheid en beheer openbare ruimte in portefeuille vertelt enthousiast over een aantal initiatieven. Zoals het windpark Autena dat alle inwoners van Vianen moet voorzien van groene stroom. Of de introductie van de zogenaamde ‘Nul-op-de-meter’ woningen voor huurders die momenteel nog bivakkeren in slecht geïsoleerd huizen.

Maatregelen die helpen om Vianen versneld duurzaam, waterrobuust en klimaatbestendig te maken. Anderhalf jaar geleden besloot Vianen hiervoor ook te participeren in de Blue Deals (zie kader). Een initiatief vanuit het Watertorenberaad (zie kader), ondersteund door het ministerie van Infrastructuur en Milieu dat de samenwerking van gemeenten met het bedrijfsleven een zetje geeft. “Van oudsher is het klimaatbestendig maken van steden vooral een gemeente- en ingenieurskwestie. De Blue Deals stimuleren ook het bedrijfsleven en de inwoners om een steentje bij te dragen. Diverse private en publieke partijen komen in Vianen bij elkaar om te brainstormen over hoe om te gaan met klimaat- en wateropgaven”, legt Antoinette van Heijningen uit. De eigenares van Urbancore en medeoprichter van het Watertorenberaad is één van de participanten binnen de Blue Deal en adviseert in ‘gebiedsontwikkeling nieuwe stijl’.

De eerste ervaringen met initiatieven die vanuit de Blue Deals zijn ontstaan, smaken naar meer. Zoals de app ‘Huisje Boompje Beter’. Een toepassing die bewoners informeert over wat ze zelf rondom het huis kunnen doen aan de verbetering van het klimaat. Door regenwater op te vangen en te gebruiken voor het huishouden. Of stoeptegels uit de tuin te vervangen door meer groen of isolerende begroeiing op een plat dak.

Groen en blauw

Versneld naar duurzaam met de Blue Deals vindt ook plaats bij nieuwproject Hoef en Haag. Daar verrijzen achttienhonderd woningen. Groen en blauw vormen belangrijke speerpunten bij de inrichting. Zo geven bomen extra schaduwplekken in de zomer, terwijl ze na het vallen van de blaadjes de zon doorlaten voor verwarming. De aanleg van smalle straatprofielen moet zorgen dat er meer ruimte ontstaat voor groene buffers, die samen met de aangelegde meander, het regenwater op kunnen vangen. “De huizen kunnen bovendien ‘energierekeningloos’ worden gekocht en er zijn plannen om gebruik te maken van wind- en waterenergie van de nabijgelegen stuw”, vertelt Frank bevlogen over de duurzaamheidsplannen.

Vianen gebruikt de ervaringen uit Hoef en Haag onder meer bij het klimaatbestendig herinrichten van bedrijfsterrein De Hagen. Op die plek domineert het verharde oppervlak en daarom is het gebied vatbaar voor wateroverlast. “Dit is nu precies dé gedachtegang achter de Blue Deals”, meent Antoinette. “Leg de wateroverlastproblematiek niet alleen bij de overheid neer, maar ga actief het gesprek aan met het bedrijfsleven. Hoe kijken zij daar tegen aan? Waaraan kunnen en willen zij een bijdrage leveren? Eén van de participanten in de Blue Deals heeft in New York en Antwerpen met een rekentool in kaart gebracht welke bedrijven bij intensieve buien onder water komen staan. Met blauwe en rode kleuren is dat in één oogopslag zichtbaar. Daarmee vergroot je het bewustwordingsproces bij bedrijven en kunnen ze beter bepalen of ze mee willen financieren.”
“Dat werkt”, vult Frank aan. “Vorig jaar hebben we drieëntwintighonderd woningen onderworpen aan een warmtescan waarmee we in beeld brachten welke huizen een lekkage hadden. Als je de bewoners daarmee confronteert, zijn zij eerder bereid maatregelen te nemen.”

Kwetsbare plekken

Bedrijven en bewoners nadrukkelijk betrekken bij het klimaatbestendig inrichten luidt dus het devies. “Eén van de discussies die daarbij speelt is hoe om te gaan met de openbare ruimte”, ervaart Antoinette. “Wat zijn we bereid aan groen te accepteren en wat niet? Want, wat goed is voor het opnemen van water zorgt ook weer voor meer onderhoud. Je ziet dat mensen die collectief bouwen hierover met elkaar in gesprek gaan. De gemeente bepaalt het basisniveau. Willen de inwoners een plus hebben, dan onderhouden en beheren ze dat zelf. Bij Hoef en Haag heeft dat geresulteerd in meer groen bij de parkeerplaatsen om het water bij overtallige neerslag op te vangen.”

Geen overbodige luxe gezien de recente ontwikkelingen. Afgelopen augustus viel er in één uur ruim veertig millimeter neerslag in Vianen. Zuidelijk omliggende gebieden als Werkendam en Hardinxveld-Giessendam kregen het dubbele voor de kiezen. In een woonwijk stond het water in de woningen tot wel dertig centimeter hoog. Een ontwikkeling die volgens Antoinette past bij de recente klimaatscenario’s. “Waar extreme regenval voorheen eens in de tien jaar voorkwam, wordt dat nu eens in de vijf jaar. Elke graad opwarming van de aarde geeft veertien procent meer intensiteit in de buien”, weet ze.

Een door RPS advies- en ingenieursbureau uitgevoerd onderzoek maakte Vianen nog meer bewust van de gevolgen die dit met zich mee brengt. In dit onderzoek is gekeken hoe het centrum van Vianen zich houdt bij zware regenbuien en wat de zwakke plekken voor ‘water op straat’ in het maaiveld zijn. “Met een geavanceerde rekentool zijn verschillende gradaties van buien gesimuleerd. Daarmee kregen we in één oogopslag een beeld van de kwetsbare plekken binnen Vianen”, legt Marion Speksnijder, adviseur riolering stedelijk water bij RPS uit. “Je ziet op welke plekken het water niet makkelijk wegvloeit vanwege de ommuurde stadsgracht. Ook het hoogteverschil van twee meter tussen de noord- en lager gelegen zuidkant zorgt voor problemen. Al het water verzamelt zich immers altijd in de laaggelegen delen van het centrum”, verduidelijkt ze het probleem.

“Hoewel Vianen binnen dijkring 16 goed beschermd is, loopt het riool dan snel vol”, vult Frank aan. “Dan voel je de druk, dat je maatregelen moet gaan nemen”, klinkt de wethouder strijdbaar.

Gescheiden rioolstelsel

Samen met hydrologen, ecologen, ontwerpers en ingenieurs bekijkt Vianen welke maatregelen het meest effectief zijn om de waterproblematiek in het centrum te verminderen. Voor het maken van een goede inschatting worden de informatiestromen uit de rekentool gekoppeld. Geplande herinrichtingsprojecten bieden hierbij volop kansen.

Zo grijpt Vianen de herinrichting van de karakteristieke winkelstraat (Voorstraat) aan om een regenwaterstelsel aan te leggen naast het bestaande gemengde rioolstelsel. “Het regenwaterstelsel zal het hemelwater straks separaat van het openbare terrein (de wegen en parkeerterreinen) afvoeren. Dat vergroot de bergingscapaciteit in het gemengd rioolstelsel”, schetst Marion. “Voordeel is dat ook de lager nabijgelegen gebieden (winkelstraat loopt van hoog naar laag) hier met hun regenwaterriool op aan kunnen sluiten. Daarnaast komt op andere plekken in het centrum een gootconstructie dat overtollig hemelwater rechtstreeks  afvoert naar de stadsgracht.”

Verder kijkt Vianen bij de herinrichting van het winkelgebied met het aanleggen van een bomenstructuur naar kansen om de hittestress te beperken. De gemeente bereidt zich kortom gestaag voor op een klimaatbestendige toekomst. Met maatregelen die geen afbreuk mogen doen aan het monumentale karakter van de stad. En door het leggen van verbanden tussen de verschillende gebruikersgroepen, beleidsdoelstellingen en budgetten. “Een pittige uitdaging waar we met alle betrokkenen voorlopig prima in slagen”, besluit de wethouder.

Geschreven door Jeroen Wolbers, bedrijfsjournalist RPS advies- en ingenieursbureau

Dit artikel verschijnt in Stadswerk magazine #7. Hebt u interesse in een abonnement? Klik hier aub.