Hoe is het om je als vrouw in de openbare ruimte te begeven? Mensen – heel vaak mannen – die de openbare ruimte inrichten en beheren, stellen zich die vraag vaak niet. Stadssocioloog Wenda Doff wel. Zij hield straatinterviews met ‘meiden’ in Rotterdam- Zuid over dit onderwerp.
Waarom is een specifiek vrouwelijk perspectief op de openbare ruimte zinvol en nodig?
Meerdere, recente onderzoeken[1] laten zien dat meiden zich in de Rotterdamse buitenruimte, en Rotterdam-Zuid in het bijzonder, vaak niet welkom en niet veilig voelen.
Onveiligheidsbeleving beperkt meiden in het gebruik van de openbare ruimte. Ze passen hun gedrag aan en maken als gevolg daarvan minder gebruik van de openbare ruimte. Dat aanpassen van gedrag wordt in de literatuur ‘safety work’ genoemd en omvat een heel scala aan maatregelen die meiden nemen om het risico op slachtofferschap te verminderen. In de straatinterviews horen we onder andere ‘niet alleen over straat gaan’, niet ’s avonds buiten zijn en routes aanpassen om bepaalde plekken en groepen te vermijden.
Hoe beleven en gebruiken vrouwen de openbare ruimte in het algemeen?
Meiden gebruiken de openbare ruimte anders dan jongens. Ten eerste gebruiken ze de openbare ruimte vaker omdat dagelijkse verantwoordelijkheden en verplichtingen, zoals werk en school, daarom vragen. Opvallend is dat meiden de buitenruimte minder dan jongens gebruiken voor recreatieve doeleinden.
Ten tweede laat het onderzoek zien dat meiden de voorkeur geven aan het bezoeken van semiopenbare ruimte waar ze vrijheid en privacy kunnen vinden zoals winkelcentra.
Ten derde is duidelijk geworden dat meiden de openbare ruimte minder statisch gebruiken dan jongens. Ze bewegen zich liever in de openbare ruimte met vriendinnen, bijvoorbeeld in een winkelgebied. In tegenstelling tot jongens die vaak vermaak vinden in het rondhangen op specifieke locaties zoals pleinen en straathoeken. Hieruit vloeit voort dat voor meiden ook andere locaties belangrijk zijn dan voor jongens. Dat zijn winkelgebieden, ov-knooppunten en looproutes.
Hoe zou je het beter kunnen krijgen?
‘Ogen op straat’ zijn de sleutel tot een positieve beleving van meiden van de openbare ruimte. Concreet gaat het er dan om dat er voldoende mensen op straat moeten zijn en dat sprake is van een gevarieerd publiek. De inrichting van de openbare ruimte kan bijdragen aan ‘meer ogen op straat’. Feitelijk door de ruimte aantrekkelijk te maken voor een gevarieerd publiek of – in de perceptie van meiden – door het gevoel van informeel toezicht te versterken. Want dat is waar het in de kern om gaat: meiden hebben een sterke behoefte aan informeel toezicht, en veel minder fiducie in politie en camera’s.
Professional in de openbare ruimte? Dan lees je Stadswerk Magazine!
We hebben daarvoor de handreiking ‘Ruimte voor meiden op Zuid’2 uitgebracht. Daarin formuleren we diverse ontwerpprincipes. Bijvoorbeeld: zorg voor betekenisvolle plekken in de openbare ruimte die multifunctioneel gebruikt kunnen worden. Praktische uitwerking: een deel van het busstation op Zuidplein wordt door meiden als onveilig ervaren vanwege de slechte verlichting en de blinde plint. Voor de veiligheidsbeleving van meiden zou het veel helpen als in de plint kleine ondernemingen zouden zitten. Denk aan een nagelstudio en een bar met versnaperingen waar ze zich vrij voelen naar binnen te stappen als ze zich onveilig voelen en waar informeel toezicht vanuit gaat door de aanwezige medewerkers.
Behalve om ontwerpprincipes gaat het ook om participatieprincipes. Om meiden bij ontwerp en herinrichting van dergelijke plekken te betrekken, dien je in een project bijvoorbeeld de tijd te nemen om warme relaties op te bouwen of aan te haken op een bestaand netwerk.
Kortom: gebruik de inrichting van de openbare ruimte als instrument om te zorgen dat meiden zich buiten welkom en veilig voelen.
Noten
- Wenda Doff heeft eerder onderzoek gedaan naar gebruik en beleving van de openbare ruimte in Rotterdam-Zuid, maar dan niet specifiek in relatie tot vrouwen. Niettemin kwam hierin al naar voren dat vrouwen hun gedrag soms aanpassen vanwege onveiligheidsgevoelens. Een observatie was dat de openbare ruimte erg gedomineerd wordt door mannen.
- Deze publicatie is te vinden op www.kenniswerkplaats-leefbarewijken.nl.
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 5, 2024). Tekst: Michiel G.J. Smit, Redactie Stadswerk Magazine.