In de West-Ghats, een bergketen in Zuidwest-India, liggen de Elephant Hills. Ze heten zo omdat er al eeuwenlang olifanten leven. Het dichtbeboste gebied is rijk aan theeplantages – grote kans dat u wel eens thee heeft gedronken die hier is verbouwd. De theetuinen zijn zorgvuldig aangelegd rondom ‘olifantenpaadjes’: de routes die olifanten instinctief nemen als ze van de ene heuvel naar de andere trekken. Dat is altijd de kortste en simpelste weg van A naar B. De BBC-documentaire Hidden India (2016) die ik laatst zag, bracht dat mooi in beeld: een kudde olifanten die dwars door de groene theevelden marcheert. Ook in ons land hebben we olifantenpaadjes. Sterker nog, waarschijnlijk gebruikt u ze wel eens als u boodschappen doet, de hond uitlaat of naar het werk fietst. Het zijn de afsnijdroutes die vooral in het gras goed zichtbaar zijn: de niet-officiële weggetjes die net even wat handiger zijn dan de officiële wandel- en fietspaden.
Door GERT-JAN HOSPERS, Universiteit Twente & Radboud Universiteit
Uit Stadswerk Magazine van november 2017
Hoe meer mensen ze gebruiken, hoe sneller ze ontstaan. Bij mij in de buurt liggen er meerdere van die ‘afstekers’: een kleintje in een plantsoen op weg naar het winkelcentrum, een klassieke in het bos en een lange in een nieuwbouwwijk, dwars door braakliggend terrein. Olifantenpaadjes zijn interessant, omdat ze laten zien dat de mens zich niet laat dwingen. De alternatieve weggetjes staan voor burgerlijke ongehoorzaamheid. Als overheid kun je ze verbieden, zoals de gemeente Leusden eens deed door op de plek van de paadjes barricades op te werpen. Maar je kunt er ook je voordeel mee doen.
Dat zien we in Finland, waar sommige gemeenten in hun stadspark analyseren welke route voetgangers nemen als het gesneeuwd heeft. Die voetsporen kunnen leiden tot nieuwe wandelpaden. In de Verenigde Staten worden olifantenpaadjes als planologische input al langer omarmd. Zo gebruikt de leiding van het Yosemite National Park in Californië ingesleten weggetjes door de natuur om routes uit te stippelen die beter aansluiten bij de wensen van bezoekers. Olifantenpaadjes vind je ook in bedrijfsleven en maatschappij. Want naast de formele route is er een informeel circuit waar het er wat makkelijker aan toegaat. Bij gelegenheid maken we er gebruik van – niet uit kwade wil, maar omdat het beter werkt. Steeds meer bedrijven en instanties nemen die olifantenpaadjes serieus. Neem Koekjesbakkerij Veldt in Veenendaal: het gaat stukken beter met de firma sinds de directie slimme oplossingen die op de werkvloer zijn ontstaan, gebruikt om het productieproces te verbeteren. Buurtzorg uit Almelo is ook een goed voorbeeld: een organisatie zonder allerlei managementlagen en strategische fratsen levert betere thuiszorg op. En zelfs de Belastingdienst heeft in 2012 een project ‘Olifantenpaadjes’ opgezet om onnodige wet- en regelgeving op te sporen. Waartoe dat precies geleid heeft, weet ik niet, maar het lijkt me de juiste weg.
In de West-Ghats blijkt een maatschappelijk olifantenpaadje in elk geval goed te werken. In het verleden gebeurden er vaak ongelukken door voorbijtrekkende olifanten die schrokken van menselijke aanwezigheid. Samen met natuurbeschermers ontwikkelde de bevolking een ‘elephant warning system’. Als de olifanten in zicht zijn, ontvangen mensen in de buurt een berichtje op hun mobiel, terwijl markante gebouwen rode lichtsignalen afgeven. Simpel, maar effectief: binnen drie jaar tijd is het aantal ongevallen gehalveerd.