Hoe maak je een naoorlogse wijk natuurinclusief?
De Gemeente Delft heeft de (natuur)kansen in kaart laten brengen voor de ontwikkeling in de naoorlogse wijk Voorhof- Oost. Uit de eerste inventarisatie volgens de ‘NL Gebiedslabel-methode’ blijkt dat de wijk veel potentie heeft om klimaatadaptiever, biodiverser en gezonder ingericht te worden. Het label kan daarbij een nuttige rol vervullen.
De wijk Voorhof aan de westkant van Delft is een typische naoorlogse buurt zoals je die in veel grotere gemeenten aantreft: omvangrijke galerijflats, afgewisseld met geschakelde woonblokken met midden- en laagbouw. Alles ademt de sfeer van de jaren ‘60. De hoogbouw brengt met zich mee dat de bevolkingsdichtheid zeer hoog is: bijna 10.000 inwoners per vierkante kilometer. Hiermee behoort Voorhof tot de dichtstbevolkte gebieden van Delft en zelfs van heel Nederland. Ondanks al die mensen scoort de wijk laag op het gebied van sociale cohesie. Uit een onderzoek van de gemeente uit 2018 blijkt dat de inwoners (waaronder veel studenten en mensen met een niet-westerse achtergrond) zich nauwelijks bij hun leefomgeving betrokken voelen en gemiddeld weinig sociale contacten in de buurt hebben.
Inventarisatie van kansen
Om de leefbaarheid in Voorhof te verbeteren en tegelijkertijd ook de ambities op het gebied van duurzaamheid te realiseren, werkt de gemeente Delft aan ambitieuze renovatieplannen. Een onderdeel van de planvorming is de inventarisatie van de kansen op het gebied van klimaatadaptatie, biodiversiteit en de ontwikkeling van een gezonde leefomgeving. Groen speelt hierbij een belangrijke rol. Zeker in Voorhof bieden groen en water veel potentie. Want hoewel de wijk veel verharding kent, bevinden zich tussen de woonblokken ook ruim opgezette openbare groenstroken en waterpartijen.
Om dit nader te onderzoeken, heeft de gemeente NL Greenlabel ingeschakeld, specialist en aanjager van de natuurinclusieve stedelijke leefomgeving. De methodieken en bijbehorende labels zijn gericht op terrein- en gebiedseigenaren, zoals gemeenten, woningcorporaties en vastgoedontwikkelaars. Ze zijn bedoeld om inzicht te bieden in de stand van zaken op het gebied van biodiversiteit, klimaatadaptatie en gezondheid.
De methode
Maarten Alberse en Beau Lagarde van NL Greenlabel leggen uit hoe ze in Delft te werk gaan. Alberse: ‘Samen met twee externe assessoren, dat wil zeggen onafhankelijke experts met specifieke praktische en technische kennis op het gebied van natuurinclusiviteit, zijn we dit voorjaar op locatiebezoek geweest. Daarbij hebben we de wijk geïnventariseerd en hebben we samen met de mensen van de gemeente een ambitie geformuleerd voor de eindscore van het label. In dit geval gaat het om het NL Gebiedslabel, dat veel wordt toegepast bij woonwijken en bedrijventerreinen.’
Professional in de openbare ruimte? Dan lees je Stadswerk Magazine!
Beau Lagarde: ‘We hebben op basis van actuele geodata een nulmeting uitgevoerd om te kijken hoe ver de realiteit en de ambitie uit elkaar liggen. Het ontwerp dat de gemeente heeft laten maken, hebben we vervolgens ook weer langs de meetlat van het NL Gebiedslabel gelegd. Dat heeft voor de gemeente als voordeel dat er nog verbeteringen in het ontwerp kunnen worden doorgevoerd, voordat de aannemer aan de slag gaat. Op dit moment worden de aanbevelingen uit de nulmeting en de screening verwerkt in het ontwerp, zodat straks bij de definitieve eindbeoordeling de ambities zoveel mogelijk in lijn liggen met de beoogde eindscore.’
Verrassend veel boomkroonbedekking
Wat heeft het NL Gebiedslabel-traject in Delft tot nu toe aan inzichten opgeleverd? Lagarde: ‘Zoals veel wijken uit de wederopbouw maakt ook Voorhof-Oost een sterk versteende indruk. Toch bleek uit onze nulmeting dat er verrassend veel boomkroonbedekking in het gebied aanwezig is. De platanen en lindes die zestig jaar geleden langs de straten zijn geplant, zijn inmiddels uitgegroeid tot forse bomen. Dat is positief, want volwassen bomen leveren veel ecosysteemdiensten, zoals zuivering van de lucht, demping van geluid en verkoeling in de zomer. Bovendien bieden bomen nestgelegenheid voor vogels en trekken ze nuttige insecten aan.’
Voldoende boomkroonbedekking is gunstig voor het tegengaan van hittestress in de zomer, maar het betekent niet automatisch een biodiverse wijk. ‘Dat klopt, daarom adviseren we de gemeente ook om meer variatie aan te brengen in heesters en bomen’, zegt Maarten Alberse. ‘In veel wijken in Nederland zien we (te) weinig middelhoge heesters; daar kunnen gemeenten makkelijk wat aan doen. Een effectieve en goedkope methode om meer variatie in (inheemse) soorten te krijgen is om (delen van) groenstroken te laten verwilderen, via het proces van Urban Rewilding. In het bosplatsoen doet de gemeente Delft dit al heel goed met ecologisch beheer. Dit kan nog verder in de wijk doorgetrokken worden om het groene netwerk te versterken. In Voorhof-Oost biedt de combinatie met groen en waterpartijen extra veel mogelijkheden om een meer gevarieerde beplanting – en daarmee ook meer diersoorten – in de wijk te krijgen.’
Zit er een A-label in?
Al met al veel positieve punten. Dat klinkt alsof Voorhof-Oost goed zal scoren bij de beoordeling, misschien zit er zelfs wel een A-label in? Alberse: ‘Er is vooralsnog nog een afstand tussen de ambities en huidige plannen. Zo is er veel verbetering mogelijk op criteria zoals een gevarieerd bodemleven, mogelijkheden tot het vasthouden van water, een goede grondbalans en de toepassing van duurzame producten, zoals ecologisch verantwoord gekweekte bomen en planten, verharding en straatmeubilair. Er wordt bij de eindbeoordeling op gelet, zeker nu er de laatste tijd veel nieuwe duurzame innovaties op de markt zijn gekomen. Speciaal voor gemeenten, aannemers en groenbedrijven hebben we daarom een online catalogus opgesteld met duurzame (gelabelde) producten voor de buitenruimte.’
‘Een ander punt is de betrokkenheid van de bewoners, bij elkaar maar ook bij het groen in de wijk’, zegt Lagarde. ‘Een van de onderdelen van het plan van de gemeente is om wegprofielen voor autoverkeer te versmallen en meer wandel- en fietsroutes door het groen aan te leggen. Minder verharding betekent meer ruimte voor groen, wat noodzakelijk is voor een toekomstbestendige wijk. Op die manier komen bewoners ook directer in contact met de natuur in de wijk en wordt duurzame mobiliteit gestimuleerd.’
Gemeente bespaart op grondwerk
Wanneer kunnen we door de eerste natuurinclusieve naoorlogse wijk van Delft wandelen? Alberse: ‘Het definitieve beoordelingsmoment voor het NL Gebiedslabel is nog niet gepland, maar de eerste schop gaat de komende periode de grond in. Wat ook mooi is, is dat de gemeente de geplande vervanging van het rioleringsstelsel aangrijpt om de wijk klimaatadaptief te maken. Vergroening is daar een belangrijk onderdeel van. Door deze “meekoppelkans” te benutten, bespaart de gemeente op grondwerk en slaat het meteen twee vliegen in één klap. Een integrale aanpak loont.’
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 8, 2023). Tekst: Sander Louis, i.o.v. NLGreenlabel
Foto bovenaan: Steven Lek, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
