Utrecht: De groene stad met toekomst
Op het Future Green City World Congress komen professionals uit de hele wereld samen om elkaar te inspireren en kennis te delen over de groene stad met toekomst. Utrecht, dat internationaal koploper wil zijn op het gebied van klimaat en gezondheid én brede welvaart, staat in de schijnwerpers als trotse gaststad van het evenement.
Steden staan wereldwijd voor flinke uitdagingen. Steeds meer mensen trekken naar de stad om er te wonen en te werken. Deze versnelde groei zet enorme druk op het stedelijk systeem. Hoe zorgen we voor genoeg woningen voor iedereen en houden we tevens onze steden koel en leefbaar? Hoe organiseer je dat, hoe onderhoud je het en hoe voer je het uit? Juist door die uitdagingen ontstaan in sommige steden broedplaatsen van innovatie, plekken waar antwoorden en oplossingen worden gevonden voor deze vraagstukken.
Utrecht is zo’n stad die te maken heeft met versnelde groei en de gevolgen ervan. Met haar centrale ligging, middeleeuws centrum en gezellige terrasjes en restaurants, is het een geliefde plek om te wonen, werken en verblijven. Daardoor is het een van de snelst groeiende steden van het land: van 370.000 inwoners nu naar ongeveer 470.00 over vijftien jaar, zo is de verwachting. Deze groei met 100.00 inwoners legt druk op de kwaliteit van de leefomgeving, met uitdagingen zoals bereikbaarheid van parken, toenemende lucht- en geluidsvervuiling, verlies aan biodiversiteit en omgaan met klimaatextremen. Droge en extreem warme zomers en natte perioden met extreme regenval in de herfst en winter gaan steeds vaker voorkomen. Dat alles vraagt om vergroening, terwijl de toestroom van nieuwe inwoners om verdichting vraagt. Een uitdagende combinatie.
Om deze uitdaging aan te gaan, heeft de gemeente Utrecht een strategie voor ‘Gezond Stedelijk Leven voor Iedereen’ ontwikkeld. Gezondheid staat hierbij centraal in de stadsontwikkeling, waarbij alle beslissingen worden beoordeeld op hun impact op de gezondheid en leefomgeving van de inwoners. Utrecht kiest daarom zoveel mogelijk voor oplossingen die aansluiten bij het natuurlijke systeem, en dat betekent een enorme opgave voor de vergroening van de stad, parallel aan alle andere groeiopgaven.
De 10-minutenstad
Utrecht heeft haar visie over de gezonde groene stad verankerd in de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040. Het is een integrale aanpak waarin ook de andere opgaven die de gemeente heeft een plek vinden. Zo wordt bij de uitvoering van de energietransitie ondergronds ruimte gereserveerd voor bomen.
Om voor elke Utrechter het groen bereikbaar te maken, introduceert de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040 het principe van de ‘10-minutenstad’. Dat houdt in dat iedere inwoner alle voorzieningen voor dagelijkse activiteiten, zoals boodschappen doen, school en sporten binnen tien minuten kan bereiken. Om in 2040 een goed evenwicht te houden voor nieuwe inwoners is 440 hectare extra groen nodig. Jaarlijks moet er dus ruim 20 hectare groen bijkomen.
Op drie manieren gestuurd
Er wordt op drie manieren gestuurd op de realisatie van deze ambitieuze vergroeningsopgave. Ten eerste door het (juridisch) te verankeren in operationele normen, regels en gemeentelijke plannen. Het gaat om het beschermen van het bestaande groen, maar ook om verzekerd te zijn van zoveel mogelijk nieuw groen. Utrecht heeft het principe ‘Groen Tenzij’ ingevoerd met een stedelijke norm van 75 vierkante meter openbaar groen per huishouden. Ook moet minimaal 40 procent van een buurt groen zijn.
Professional in de openbare ruimte? Dan lees je Stadswerk Magazine!
Ten tweede verbreedt Utrecht de groene opgave door deze zo veel mogelijk samen met bewoners, instellingen en bedrijven op te pakken. Zo draagt iedereen een steentje bij aan de vergroening van buurten door bijvoorbeeld boomspiegels en gevels te beplanten, tegels te wippen, groen op daken aan te leggen en door het hek van groene, afgesloten terreinen te openen. Daarbij is ook aandacht voor het beheer en onderhoud op langere termijn. Om deze samenwerking in de stad voor vergroening te verstevigen is sinds 2021 het platform Buurtnatuur030 actief.
Ten derde is deze groene schaalsprong bestuurlijk omarmd en erkent het stadsbestuur dat deze operatie om meerdere redenen noodzakelijk is: groen is nodig voor gezonde stadsbewoners, het koelt af, het zuivert de lucht, voorziet in hernieuwbare bouwmaterialen en voedsel, en biedt een natuurlijk thuis voor mensen en dieren. Deze brede bestuurlijke erkenning brengt realisatie van de groene schaalsprong dichterbij.
Internationale ambities
De gemeente Utrecht wil niet alleen lokaal maar ook internationaal vooroplopen op het gebied van klimaat en gezondheid. De inspanningen gaan verder dan alleen duurzaamheid; de stad richt zich ook op het bevorderen van brede welvaart voor iedereen. De burgemeester was het afgelopen jaar speciale gezant voor de steden bij de klimaatonderhandelingen tijdens de COP27 in Sharm el Sheikh en recent werd ze aangewezen in een adviesraad van vijftien burgemeesters wereldwijd bij de Verenigde Naties voor de voortgang van de Sustainable Development Goals. De stad is verder bestuurlijk actief in diverse internationale netwerken zoals in het WHO Healthy Cities Network, ICLEI en Eurocities.
Groene initiatieven in de stad
Utrecht omarmt nu al verschillende groene en duurzame initiatieven en staat bijvoorbeeld bekend als de beste fietsstad van de wereld. Met een uitgebreid netwerk van fietspaden, innovatieve fietsparkeervoorzieningen en een actieve gemeenschap van fietsers, heeft Utrecht dit duurzame en gezonde vervoermiddel geïntegreerd in haar stedelijke weefsel. Ook Wonderwoods is een bekend initiatief: een in het oog springend duurzaam woon- en werkcomplex in het hart van Utrecht, omhuld door groen op de gevels en daken van het gebouw.
Een andere, kleinschaliger vertaling van de groene visie is de visdeurbel. Deze interactieve installatie nodigt voorbijgangers uit om op de bel te drukken om de sluis te openen en vissen door te laten. Een onderwatercamera streamt livebeelden van het waterleven in de grachten. Het project kwam in verschillende internationale media te staan en ging zelfs viral op Tiktok. Het Singelpark, voorheen de kortste snelweg van Nederland, is een internationaal symbool van de groene aanpak van Utrecht. Deze groene oase, die de stad doorkruist, vervangt de eens zo dominante snelweg en biedt nu ruimte voor wandelen, fietsen en groene ontspanning.
Een ander voorbeeld is het Oosterspoorbaanpark; ooit een spoorlijn, nu heringericht in samenwerking met de lokale gemeenschap als een groen park met fietsroutes. Het laat zien hoe de stad nieuwe fiets- en wandelroutes groener wil maken om zo de verbondenheid met parken te vergroten.
Utrecht rolt de groene loper uit
Dit jaar bereidt de gemeente Utrecht zich voor op de komst van duizenden (deels internationale) deelnemers tijdens het Future Green City World Congress 2024. Van logistieke en verblijfvoorzieningen tot aan speciale groene routes – samen met de organiserende partijen wordt alles in het werk gesteld om het congres soepel te laten verlopen. Met excursies en workshops in de stad met buitenlandse collega’s zorgt Utrecht voor internationale kennisuitwisseling.
De stad levert met dit alles een stevige faciliterende en inhoudelijke bijdrage aan het wereldevenement en rolt graag de groene loper uit voor een interessant gezelschap van nationale en internationale professionals in de openbare ruimte.
Van onze partner, Stadswerk Magazine (nummer 8, 2023). Tekst: Jeroen Schenkels, Gemeente Utrecht